مروري تيتر وار بر فراز و نشيب هاي مناقشه هسته اي ايران و غرب از سال 2002 تا 2016
به گزارش خبرگزاري صدا و سيما با جنجال رسانهاي غرب در تاريخ 23 مرداد 1381 درباره فعاليتهاي هسته اي ايران، اين موضوع وارد مرحله نويني از حيات خود شد بهطوري که با طرح اين پرونده در آژانس بين المللي انرژي اتمي مسئله هستهاي ايران جنبه بينالمللي پيدا کرد و به تدريج پاي برخي کشورها به مذاکرات مربوط به آن باز شد. مسئوليت اين مذاکرات از 13/7/1382 تا 24/5/1384 با دبير عالي شوراي امنيت ملي وقت (آقاي روحاني) بود.
نخستين نشست هسته اي با سه کشور اروپايي در 29 مهر 1382 در سعدآباد شکل گرفت. حاصل مذاکرات آن دوره صدور بيانيه سعدآباد و امضاي توافقنامه بروکسل (14 اسفند1382 ) و پاريس (25 آبان 1383) به همراه تعليق داوطلبانه غنيسازي از سوي ايران بود.
پايبند نبودن طرف غربي به تعهدات باعث شد ايران در ارديبهشت 1384 به تعليق فعاليتهاي هست اي خود خاتمه دهد. پس از روي کارآمدن دولت نهم، آقاي لاريجاني سکان هدايت مذاکره را به دست گرفت. تنظيم جدولهاي زماني براي پاسخ به پرسشهاي آژانس (مداليته) حاصل چند دور مذاکره در مادريد 10/3/86 و ليسبون 1/4/86 بود. دوره آقاي لاريجاني در مهر 1386 با معرفي آقاي جليلي به عنوان دبير شوراي عالي امنيت ملي به پايان رسيد.
در اين مرحله 3 دوره مذاکره در ژنو ( تير87، مهر 88 و آذر 89 ) برگزار شد که مهمترين موضوعات مطرح شده در آنها فريز در مقابل فريز و نيز پذيرش پيشنهاد ايران براي شکلگيري همکاري ميان 7 کشور بود. دو دور مذاکره در استانبول 1 و 2 ( بهمن 89 و فروردين 91 )، بغداد ( خرداد 91) و مسکو ( خرداد 91) و آلماتي 1 و 2 ( اسفند 91 و فروردين 92 ) نيز به دليل زياده خواهي هاي طرف مقابل توافقي در پي نداشت.
با روي کار آمدن دولت يازدهم مأموريت مذاکرات به وزارت امور خارجه انتقال يافت. تيم جديد به سرپرستي ظريف وزير امور خارجه کشورمان 5 مهر 1392 در نيويورک نخستين مذاکرات را با همتايان خود در گروه 1+5 برگزار کرد. در مذاکرات ژنو 4( مهر 92 )، ژنو 5 ( آبان 92 ) هم دو طرف براي رسيدن به توافق تلاش کردند تا در مذاکرات ژنو 6 که از 29 آّبان تا 3 آذر ادامه داشت به نقشه راهي براي حل اختلافات موسوم به برنامه اقدام مشترک دست يابند .
تلاشها براي دستيابي به توافق جامع متوقف نشد. شهر وين در تاريخهاي 29 بهمن تا 11 اسفند ( وين 1)، 26 اسفند 92 (وين 2)، 18 فروردين 93 ( وين 3 )23 تا 26 ارديبهشت ( وين 4 ) و 26 خرداد 93 ( وين 5 ) شاهد چند دور مذاکره فشرده دو طرف بود، در اين مذاکرات طرفين فقط در 28 تير 93 پس از 17 روز مذاکره توانستند به تمديد چهارماهه برنامه اقدام مشترک رضايت دهند.
اين مذاکرات در حاشيه سفر رئيس جمهور براي شرکت در نشست سالانه مجمع عمومي از 28 تا 5 مهر 93 در نيويورک ادامه يافت. البته مذاکرهکنندگان ايراني با همتايان خود از گروه 1+5 در روزهاي 23 و 24 مهر 93 ( وين 7 ) ، 18 و 19 آبان 93 (در عمان ) پشت ميز مذاکره نشستند تا در وين 8 (27 تا 3 آذر ) بر تمديد 7 ماهه توافق ژنو ( تا 9 تير ) دست يابند.
مذاکرات ژنو 7 ( 26 و 27 آذر )، ژنو 8 ( 28 دي تا 4 بهمن ) ژنو 9 ( يک تا 4 اسفند ) و مونترو (14 اسفند ) ادامه پيدا کرد. سرانجام دو طرف پس از چند روز مذاکره فشرده از 5 تا 13 فروردين 94 در لوزان با انتشار بيانيهاي که به بيانيه سوئيس مشهور شد دور نمايي از چارچوب توافق جامع را ارائه کردند، اين در حالي است که پس از بيانيه سوئيس نشستهاي کارشناسي متعددي براي نگارش متن توافق برگزار شده است.
پس از انتشار بيانيه سوئيس ( لوزان) در تاريخ 13 فروردين 94، مذاکرات هستهاي ايران با گروه 1+5 نيز در ُنه دور مختلف ( بيشتر در وين ) برگزار شد. اولين دور اين مذاکرات، از تاريخ دوم ارديبهشت تا چهارم ارديبهشت94 در وين برگزار شد.
پس از آن نيويورک در حاشيه برگزاري کنفرانس بازنگريNPT به مدت شش روز شاهد رايزنيهاي دو و سه جانبه وزراي خارجه ايران و آمريکا و مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا بود. هئيتهاي مذاکرهکننده ايران و گروه 1+5 پس از اندکي توقف و از سرگيري گفتگوها به ايستگاه ُنهم مذاکرات ( در تاريخ2 تير 94 ) در وين رسيدند، اين مرحله از مذاکرات با توجه به نزديک شدن به زمان ضربالاجل مذاکرات 1+5 و ايران (30 ژوئن - 9 تير 94) با حساسيت فراواني همراه بود. اين حساسيت نيز گمانهزنيهاي گوناگوني را با توجه به پايان مهلت مذاکرات و رسيدن ضربالاجل به سوژه اول برخي رسانهها بدل کرده بود به گونهاي که برخي از آنها امکان تمديد چند ماهه و حتي برخي ديگر نيز شکست مذاکرات و بازگشت تيمها به نقطه صفر و از سرگيري سياستهاي قبلي بلکه شديدتر را مطرح ميکردند.
اما دور ُنهم مذاکرات هستهاي پس از 8 روز رايزني در وين (2/4 تا 9/4/94) و در نتيجه پايان ضربالاجل ادعايي 30 ژوئن، تمديد 7 روزه مذاکرات تا 7 ژوئيه (16 تير) را در پي داشت. روزهاي تمديد شده نيز به سرعت يکي پس از ديگري سرميآمد ولي به گفته بيشتر تيمهاي مذاکره کننده به رغم پيشرفت در گفتگوها هنوز موضوعات مهم لاينحلي باقي بود. علاقه و اصرار کشورهاي مختلف شرکتکننده در مذاکرات ياد شده سبب شد با پايان مهلت تمديد 7 روزه، سه روز تا 10ژوئيه (19 تير94) و پس از آن سه روز ديگر يعني تا 13 ژوئيه (22 تير 94) مذاکرات تمديد شود.
در نهايت اين مذاکرات که از 22 ماه پيش آغاز شده بود، پس از 18 روز رايزنيهاي فشرده و بدون وقفه در حاليکه وزير خارجه امريکا با پاي شکسته به مدت طولاني از کشور خود دور و مشتاقانه در انتظار حصول توافق بود در تاريخ 23 تير 94 با قرائت بيانيه جمع بندي مبني بر دستيابي به نقشه راه توافق جامع (برجام) در وين پايان يافت. شوراي امنيت سازمان ملل نيز پس از شش روز در تاريخ 19 ژوئيه (29 تير 94) با صدور قطعنامه 2231، دستيابي به برجام را تأييد نمود.
در اين نوشتار مروري تيتر وار خواهيم داشت بر فراز و نشيب هاي مناقشه هسته اي ايران و غرب از سال 2002 تا 2016 .
- اوت 2002 ؛ آغاز مناقشه هسته اي برمبناي ادعاي يک عضو گروهک تروريستي منافقين
اوت 2002 دستگاههاي اطلاعاتي غرب و منافقين، ادعاي وجود تاسيسات هسته اي مخفي در شهر نطنز ايران را مطرح کردند و بدنبال آن بازرسان آژانس بين المللي انرژي اتمي به عنوان ابزار و اهرم کشورهاي غربي به ويژه آمريکا مدعي شدند ايران از اين مکان براي غني سازي اورانيوم استفاده کرده که فرآيندي براي توليد سوخت يا ساخت کلاهک هاي هسته اي است.
- ژوئن 2003 ؛ آغاز مذاکرات هسته اي ايران و سه کشور اروپايي
در ژوئن سال 2003 ، دولت هاي انگليس، فرانسه و آلمان وارد مذاکرات هسته اي با ايران شدند و آمريکا از پيوستن به گفتگوها خودداري کرد.
- تعليق داوطلبانه غني سازي اورانيوم از سوي ايران
در اکتبر سال 2003 جمهوري اسلامي ايران با هدف اعتمادزايي، غني سازي اورانيوم را به صورت داوطلبانه تعليق کرد. در دسامبر همين سال، ايران پروتکل الحاقي را که امکان بازرسي هاي غيرمنتظره از تاسيسات هسته اي را مي داد، امضاء کرد و اين در حالي بود که شوراي حکام آژانس بين المللي چند ماه بعد (مارس 2004 ) از عدم اعلام فنآوري حساس هستهاي از سوي ايران در اظهارنامهي اكتبرش ابراز تاسف کرد.
- اوت 2005 ؛ پايان تعليق داوطلبانه غني سازي ايران
در هشتم اوت سال 2005، ايران فعاليت هاي هسته اي خود را در كارخانه تبديل اورانيوم اصفهان از سرگرفت . اين فعاليت ها از نوامبر سال 2004 در پي توافق با تروئيكاي اروپايي آلمان فرانسه و انگليس به حال تعليق درامده بود.
دو روز قبل از اتمام دوران رياست جمهوري محمد خاتمي، ايران طي نامه اي به آژانس، فک پلمپها و آغاز فعاليتهاي يو سي اف اصفهان را اعلام کرد که بعدها رهبر معظم انقلاب درباره اين اتفاق فرمودند: « دو سال تعليق موقت کردند. اول گفتند تعليق موقت کنيد ما هم به خيال داوطلبانه و موقت بودن، تعليق کرديم فايده اش چه شد؟ هر وقت اسم برداشتن از تعليق آمد يک قشقرقي در سطح دنيا و رسانهها به پا کردند که ايران مي خواهد تعليق را بردارد .
عقب نشيني و اين براي ما تجربه اي شد من هم در آن زمان گفتم در جلسه مسئولين که پخش شد: اگر بخواهند روند مطالبه پي در پي را ادامه دهند بنده خود وارد ميدان مي شوم همين کار را هم کردم . بنده گفتم، روند عقب نشيني بايد متوقف شود و تبديل به روند پيش روي شود و اولين قدمش هم بايد درهمان دولتي برداشته شود که عقب نشيني در آن صورت گرفته.»
يک روز بعد يازدهم اوت 2005، آژانس بين المللي انرژي اتمي از ايران خواست تبديل اورانيوم را در كارخانه اصفهان متوقف كند كه تهران با آن مخالفت كرد.
- ژوئن 2006؛آغاز شکل گيري گروه پنج بعلاوه يک
در ژوئن سال 2006 ، آمريکا، روسيه و چين به انگليس، فرانسه و آلمان پيوستند و در تلاش براي قانع کردن ايران براي محدود کردن برنامه هسته اي خود، گروه پنج به علاوه يک را تشکيل دادند. واشنگتن در ابتدا از ميز مذاکره دوري مي کرد.
- 31 ژوئيه 2006 ، صدور قطعنامه اي براي وادار کردن ايران به تعليق غني سازي
شوراي امنيت با صدور قطعنامه اي يك ماه به ايران فرصت داد تا غني سازي اورانيوم را به حالت تعليق در اورد.اما اين درخواست بيهوده بود
- دسامبر 2006 ؛ تصويب نخستين مجموعه تحريم ها عليه ايران
در اين ماه شوراي امنيت سازمان ملل نخستين مجموعه تحريم ها عليه ايران را اعمال و فروش فناوري هسته اي حساس را به اين کشور را ممنوع کرد.
- نوامبر 2007 ، افزايش تعداد سانتريفيوژهاي ايران از چند صد دستگاه به سه هزار
آغاز فشارهاي گروه موسوم به پنج بعلاوه يک با بازيگري غيرمستقيم آمريکا (به رغم اينکه هنوز به مذاکرات نپيوسته بود) عليه جمهوري اسلامي ايران در حالي بود که ايران در نوامبر سال 2007 تعداد سانتريفيوژهاي غنيسازي اورانيوم را از چند صد دستگاه در سال 2002 به حدود سه هزار دستگاه افزايش داد و ذخاير اورانيوم با غناي پايين را شدت بخشيد، روندي که محافل غربي مدعي شدند از لحاظ نظري تهران قادر شده به اندازه کافي اورانيوم با درجه تسليحاتي براي ساخت يک بمب ظرف يک سال توليد کند.
- 24 مارس 2007 ، قطعنامه 1747
قطعنامه 1747شوراي امنيت برضد ايران صادر شد. در اين قطعنامه مجازاتهاي ايران تشديد شد.
قطعنامه 1737 ايران را از دسترسي به بازار بين المللي مرتبط با موشک هاي دوربرد و تجهيزات هسته اي محروم کرد . اين قطعنامه همچنين ورود افراد و دانشمندان هسته اي و نظامي (ايراني) را که به زعم قدرتهاي جهان در اشاعه يا توسعه سيستم هاي پرتاپ سلاحهاي هسته اي !! مشارکت داشتند به کشورهاي خارجي ممنوع مي کرد .
- ژوئيه سال 2008 ؛ پيوستن دولت آمريکا به مذاکرات هسته اي
در ژوئيه سال 2008 دولت جرج دبليو بوش رئيس جمهور سابق آمريکا،براي نخستين بار به گفتگوهاي هسته اي پيوست.
- سپتامبر 2009؛ فضاسازي درباره سايت فردو
در سپتامبر 2009 ، مقامات و رسانه هاي غربي با علم کردن سايت هسته اي فردو، فاز جديدي از تبليغات خود را عليه جمهوري اسلامي در پيش گرفتند و در اين زمينه مدعي شدند ايران يک تاسيسات مخفيانه غني سازي در اعماق کوهستان حفر کرده است که اين، نگرانيها را افزايش مي دهد زيرا ممکن است اين تاسيسات در برابر حمله هوايي، مقاوم باشد.
- اکتبر 2009؛ پيوستن ديپلمات بلندپايه آمريکا به مذاکرات هسته اي
در ماه اکتبر 2009 در دولت باراک اوباما رئيس جمهور آمريکا، يک ديپلمات بلندپايه اين کشور رو در رو با مذاکره کننده هسته اي ارشد ايران ديدار مي کند.به ادعاي خبرگزاريهاي خارجي اين گفتگوها يکي از جامع ترين مذاکرات بين واشنگتن و تهران ظرف سه دهه است.