محمد عارف، انسان‌شناس و پژوهشگر فرهنگ عامه در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، درباره وضعیت کتاب‌هایی که به این حوزه می‌پردازند و استقبال مردم از این کتاب‌ها گفت: به گمان من کتاب‌های حوزه فرهنگ عامه دیگر مانند گذشته نیست. متاسفانه ماهواره، تلویزیون، مجله‌ها، تلفن همراه و دیگر سرگرمی‌ها، همچنین از همه مهم‌تر کتاب نخواندن مردم باعث افت مطالعات فولکلوریک در ایران شده است.

وی ادامه داد: متاسفانه بیشتر پژوهشگران از فرهنگ این سرزمین‌ غافل شده‌اند، فرهنگ عامه ایران بسیار غنی است و می‌تواند دست‌مایه‌های هنری برای تمام رشته‌ها به‌شمار آید.

این نویسنده انسان‌شناس درباره تاثیر حمایت‌های مالی در پژوهش‌های حوزه فرهنگ عامه بیان کرد: افرادی که در این حوزه کار می‌کنند بیشتر براساس علاقه شخصی است، افرادی نظیر انجوی شیرازی، صادق هدایت، ابراهیم شکورزاده، محمد میرشکرایی، هاشم رضی و دیگران همگی برپایه عشق به سرزمین‌شان این پژوهش‌ها را انجام داده و یا در حال فعالیتند.

عارف درباره اثر پژوهشي خود «كميجان» توضيح داد: اين كتاب به آیین‌های سنتی و کهن کمیجان یکی از شهرستان‌های استان مرکزی می‌پردازد که در حوزه‌های مختلف انسان‌شناسی، نشان از پیشینه تاریخی این منطقه و اتصال تاریخی آن‌ها به مادها و تات‌ها دارد اما چنین پژوهش‌هایی در دیگر مناطق انجام نشده است و باید به این امر توجه ویژه داشت.

وی افزود: براساس طرح نخستین این کار، قرار بود مطالعه مردم‌شناختی آیینی در سراسر استان مرکزی انجام شود اما به‌دلیل گستردگی استان، کار غیرعلمی جمع‌آوری شده بود، بنابراین با توافق همکاران پژوهشی، این کار محدود به شهرستان وفس، کمیجان، میلاجرد و شصت‌وهفت روستای دیگر شد. این کتاب نتیجه 11 سال مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای به‌شمار می‌رود.

نویسنده کتاب «درخت گیان» در پاسخ به سوال، دلیل انتخاب این شهرستان نه‌چندان معروف چه بوده است؟ گفت: کمیجان یکی از شهرستان‌های استان مرکزی است که از لحاظ جغرافیایی بین اراک، فراهان، همدان و آشتیان قرار دارد. اهمیت این پژوهش در مطالعات تاریخی و اسنادی است که از آن مکان به دست آمده و بیشتر در حوزه انسان‌شناسی، شامل مردم‌شناختی، زبان‌شناسی، مردم‌شناختی فرهنگی و مردم‌شناختی محیطی است و به پژوهش‌های جدی‌تر نیاز دارد. پژوهش در منطقه کمیجان به گروه پژوهشی نشان داد که این شهرستان ناشناخته در گذشته‌ای دور محل استقرار و زندگی قبیله‌ها، اقوام، عشایر و گروه‌های کوچنده بومی بین‌المللی بوده است.

این پژوهشگر انسان‌شناسی هنر، دلیل انتخاب نام «کمیجان» و ارتباط میان تات‌ها و مادها را این‌گونه بیان کرد: پیشینه دانش و فرهنگ عمومی مردمان، فرهنگ و تاریخ یکجانشینی بشر در این منطقه از فلات ایران، به هزاره سوم پیش از میلاد برمی‌گردد. مادها که نخستین حکومت ایرانی را تشکیل دادند و از سوی دیگر تات‌ها که همواره وفس و چهار نقطه دیگر این شهرستان را برای زندگی انتخاب کرده بودند، هر دو بخشی از حافظه تاریخی این منطقه به‌شمار می‌رفتند. دلیل نامگذاری این کتاب نیز براساس آیین‌های نمایشی سنتی یافته شده در طول 17 ماه مطالعات میدانی کاملا مستند انتخاب شده است.

عارف ادامه داد: تا وقتی گروه وارد مطالعه میدانی به‌ویژه مشاهده مشارکتی نشده بود، گمان نمی‌بردیم که تات‌ها و مادها در این‌جا زندگی می‌کردند. گروه در آغاز مردم‌نگاری آیین‌های نمایشی شهرستان کمیجان را به‌پایان رساند اما پس از تجزیه‌وتحلیل داده‌های به‌‌دست آمده از مطالعه میدانی و کتابخانه‌ای در ایران و خارج از ایران به این نتیجه رسیدیم.

نویسنده کتاب «شب واقعه» در پاسخ به این پرسش که آیا میان آیین‌های ایرانی این منطقه با دیگر کشورهای همسایه ارتباطی یافتید؟، توضیح داد: پی بردن به این رابطه برپایه پژوهش در آیین‌های نمایشی کهن مردم کمیجان که ریشه در بوم ایران چند هزار سال پیش دارد در این یافته‌ها به‌دست آمد. بررسی زبان‌شناختی تاتی پراکنده در آسیای میانه، زنجان، آذربایجان و وفس بخشی از این مطالعه بود. از سوی دیگر دریافتیم برخی  آیین‌ها به دوره پارت‌ها برمی‌گردد، مانند گوسان‌ها که در تفلیس گرجستان به آن «مگوسان» می‌گویند. پیگیری‌های بین‌المللی تا دانشگاه سن‌پطرزبورگ و یافتن چند قطعه عکس(فتوگراف شده) از اجرای آن آیین‌ها در آسیای میانه نشان از ارتباط تطبیقی میان مادها و تات‌های ایرانی دارد.

این پژوهشگر انسان‌شناس درباره تعداد آیین‌های نمایشی که در این کتاب آمده است، گفت: در این کتاب جامع و تخصصی که در حوزه انسان‌شناسی نمایش است، 48 آیین سنتی قدیمی و دست اول و بیش از 37 آیین غیرنمایشی کهن که از یافته‌های پژوهشی به دست آمده است، گردآوری شده‌اند. 

عارف درباره کارکرد این‌گونه پژوهش‌ها در دیگر حوزه‌ها، عنوان کرد: یافته‌های چهل‌وهشت‌گانه کتاب «کمیجان» برای صدا و سیما، سازمان میراث فرهنگی، دانشکده‌های سینما و تئاتر، تلویزیون و پژوهشکده مردم‌شناسی ایران کاربرد دارد. همچنین جامعه هنرهای نمایشی نیز می‌توانند از یافته‌های این کتاب در تئاترهای خیابانی و صحنه‌ای استفاده کند. 

عارف در پاسخ به این سوال که آیا در دیگر استان‌ها و شهرهای ایران، چنین پژوهش‌هایی انجام شده و یا در حال انجام است؟ گفت: در این حوزه پژوهش کاری انجام نشده است اما درباره آیین‌های سنتی قوم لر، کردها و کازرونی‌ها پژوهش‌هایی انجام داده‌ایم که امسال زیر چاپ خواهد رفت.

محمد عارف، پژوهشگر و نویسنده دارای دکترای تخصصی انسان‌شناسی هنر است، «باران و بوران»، «شب واقعه»، «پشت درهای خاکی»، «شور شیرین» نام برخی از کتاب‌های اوست. وی در سال‌های 1389 و 1390 موفق به دریافت تندیس بلورین پژوهشگر برتر رشته هنر و معماری از دانشگاه آزاد اسلامی شده است. عارف همچنین سال 1391 به عنوان پژوهشگر برتر هنر و معماری در سراسر دانشگاه‌های ایران شناخته شده است.

کتاب «کمیجان» (سرزمین شگفت‌انگیز تات‌ها و مادها؛ انسان‌شناسی نمایش) همراه با عکس و طرح‌هایی از آیین‌های سنتی این منطقه، در 280 صفحه، شمارگان یک‌هزار و 100 نسخه و بهای 15 هزار تومان از سوی انتشارات طهوری منتشر شد.

پنجشنبه از انتشارات طهوری روبروی دانشگاه تهران این کتاب رو تهیه کردم و فعلاً در حال مطالعه آن هستم در نگاه اول یک سری نا ملایمتهایی رو در کتاب نسبت به میلاجرد و روستاهای اطراف دیدم که بعد از مطالعه کامل توضیح خواهم داد یکی از این مسائل  نام کتاب است که آن را کمیجان سرزمین شگفت انگیز تات ها و مادها گذاشته اند که  حداقل  باید شهرستان کمیجان سرزمین شگفت انگیز تات ها و مادها نامگذاری می کردند.

سال گذشته در وبلاگ منطقه وفس در مورد اسم این کتاب بحث های زیادی شده است که خواندن آن خالی از لطف نیست

http://vafs.blogfa.com/post-902.aspx

دکتر عارف بیشتر درحوزه هنر فعال هستند تارشته مردم شناسی،ایشان این کتاب را به کمک چند نفرازبچه های کمیجان تهیه وتدوین کردند که این کمیجانی ها دانشجوی دکتر عارف بودند ،من کتاب ایشان رامطالعه کردم درحوزه میلاجرد بسیارضعیف است وبیشتر از مطالب وآداب ورسوم اصطلاحات فرهنگی میلاجرد یا روستاهای دیگر شهرستان با تلفظ کمیجانی ها درج شده بود تا حدودی البته اصلاح شده.

این کتاب بیشتر برای تبلیغ کمیجان است وکمیجانی ها دوسال است که آن رابه اسم خود تمام کردندوالان که چاپ شده با تمام توان دارند تبلیغ می کنند چون کمیجان شده سرزمین تات ها ومادها ومردم وفس دراین کتاب جایی ندارند درصورتی که بیشتر مردم شناسان برروی زبان وفس تحقیق کردند نه کمیجان وکمیجان قدمتی ندارد

وازمیلاجرد هم بسیار کم نام برده شده که بزرگترین ظلم درحق میلاجرد است

این استادباید در چاپ کتاب ونام کتاب تجدید نظر می کردند.

دكتر عارف يكي ازاساتيد خوب وتوانمند حوزه انسان شناسي هنر هستند ايشان كه شناخت خوبي از وضعيت فرهنگي واجتماعي شهرستان نداشتند متاسفانه افرادي كه به ايشان مشاوره دادند كمي كم لطفي كردند .

من كتاب ايشان را قبل ازچاپ تا حدودي مطالعه كردم وبه اين امر كه چرا نام كتاب شهرستان كميجان انتخاب نشده وچرا به ميلاجرد كم تر توجه شده ودرحقش اجحاف گرديده به استاداعتراض کردم ولي چون به تائيديه وزارت ارشاد رسیده بودوخود استاد این موضوع راقبول نکردند.

 ازنكات اين كتاب نام اين اثر است كه بايد تغيير مي كردوعدم توجه به تمدن وفرهنگ ناب ميلاجردوكم لطفي درمورد اين شهركهن وهمچنين خيلي از آداب ورسومي كه درشهرستان مشترك است به نام كميجان درج گرديده

ان شاالله آقاي اتابكي بعد از مطالعه كتاب نظر خودشان را اعلام خواهند كرد تاما بيشتر درخصوص اين كتاب آشنا شويم

فكر ميكنم اوضاع ميلاجرد به خاطر همين چند لحظه غفلتها به اين روز افتاده . اگه ميلاجرد چند تا نماينده مثل شما تو هر ارگاني داشته باشه نيازي به كار شكني هيچ مسئولي نيست .

تنها مطلب خاصی که در مورد  میلاجرد نوشته شده مراسم شب عید قربان در میلاجرده که توسط پسران انجام می شده همون قضیه شتر و دکتر (دووم رید) که در اینجا اون صفحات رو از کتاب اسکن کردم و قرارش دادم .

تا اونجایی که من یادمه اسم این مراسم فتالی نبود ، شاید هم من نشنیده بودم ولی این مراسم رو با بچه ها انجام داده بودیم

جداً كه از ماست كه بر ماست/ فقط بلديم پز بديم كه فلان جا داريم كار ميكنيم / خب با يه تايپيك بگين كه چرا كوتاهي كردين / بعضي از تايپيك هاتون رو خوندم كه از مسئولين ميلاجرد انتقاد كردين و از فرماندار تعريف و تمجيد/ خب خودتون به عنوان مسئول چيكار كردين؟؟؟؟؟؟

مطلب دیگری که باید به آن اشاره کرد  نادیده گرفتن برخی از مستندات و حقایق در این پژوهش است. اگر قرار بر این است که در کتاب به آداب و رسوم سرزمین مادها و تات ها پرداخته شود پس چرا به قدیمی ترین اثر به جا مانده از دوران حکومت مادها در منطقه یعنی قلعه تپه میلاجرد هیچ اشاره ای نشده است .

درسته کتاب مربوط به انسان شناسی نمایشی است و به آثار تاریخی نپرداخته ولی به نظر بنده باید حداقل در مقدمه آن یک معرفی اجمالی از قلعه تپه به عنوان اثر به جا مانده از مادها انجام می گرفت.

اسامی مصاحبه شوندگان میلاجردی که در پژوهش این کتاب شرکت داشته اند

صفحاتی از کتاب که از میلاجرد نام برده شده است